KÖŞE YAZISI
Gazze Ambargosunun Nedenleri ve Ekonomik Sonuçları

Jalal SELMİ
Özet:
Bu çalışmada Gazze’nin
ambargosunun tanımı, meydana gelişinin nedenleri ve doğurduğu ekonomik
sonuçları incelenmiştir. Hamas’ın 2006 yılında iktidara gelmesi Gazze’ye uygulanan
ambargonun başlamasının temel nedeni olmuştur. Başka bir ifade ile İsrail’in
bir ülke olduğunu kabul etmeyen ve ABD ile Batı’yı Filistinlilerin temel düşmanı olarak sayan
ideolojisi olan Hamas’ın 2006 yılında yapılan seçimlerde iktidara gelmiş ve
karargahını Gazze’de kurmuştur. Daha sonra Filistin Otoritesi’ne maddi yardım
veren ABD ve Batı’nın yardımlarını kesmesine ve İsrail ile Mısır’ın sınırlarda
kontrol ettikleri kişilerin ve malların geçiş kapılarını kapatmasına neden olup
Gazze’ye karşı yoğun bir ambargo başlamasına yol açmıştır. Bu sebepten ötürü uygulanan
ambargonun ekonomik sonuçları incelenmiş ve Gazze’de ekonomik kriz ya da açlık
krizinin meydana gelip gelmediği konusu değerlendirilmiştir. Elde edilen
bulguların sonucunda uygulanan ambargodan dolayı meydana gelen sert ekonomik
sonuçlara rağmen, bazı faktörlerin (Filistin Merkez bankasının bulunmaması,
temel gıda maddelerini içeren dış yardımların akışının devam etmesi, tünellerin
kazılması ve Mısır’ın bazı aralıklarla sınırları açması gibi faktörler)
Gazze’de ekonomik bir krizin ya da bir açlık krizinin yaşanmasını engellediği
sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Gazze Ambargosu, Gazze Ambargosunun Nedenleri, Gazze
Ambargosunun Sonuçları, Gazze’deki ekonomik kriz.
Giriş:
Dünyada meydana gelen birçok
ekonomik sorun vardır; Bu sorunların nedenleri bazen ekonomik bazen siyasi
olabilmektedir. Ekonomik sorunlara siyasi nedenler eklenince o sorunların
düzeltilmesi uzun çaba ve zaman gerektirir ve bazen de hiç çözülmeyebilir.
Çünkü ekonomik nedeni olan sorunlar teknik müdahale ile düzeltilebilir. Ancak siyasi
nedenlerin düzeltilmesi ya da çözülmesi ciddi siyasi kararlar gerektirir. Bu kararlar çok zor bir şekilde
çıkartılabilir ve bazen hiç çıkmayabilir.
Gazze’ye uygulanan ambargo,
siyasi nedenlere dayanması sebebiyle, 9 yıldır devam etmektedir. Bu çalışmada Gazze Ambargosu ele alınmakta ve
nedenleri ve ekonomik sonuçları incelenmektedir. Çalışmanın birinci bölümünde Gazze’nin
coğrafi, siyasi, sosyal ve iktisadi yapıları ve durumları hakkında temel bilgi
verilmiş, ikinci bölümünde ambargonun tanımı ele alınmış, üçüncü bölümünde
ambargonun nedenleri incelenmiş, dördüncü bölümünde ambargonun temel ekonomik
sonuçları araştırılmış, beşinci bölümünde ekonomik sonuçların büyük bir
ekonomik krize dönüşüp dönüşmediği konusu değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde
ise genel bir değerlendirme yapılacaktır.
-
Gazze Hakkında Temel Bilgiler:
-
Coğrafi konumu:
Gazze Şeridi’nin
yüzölçümü 370 km2dir. Gazze Şeridi Filistin’in güneybatısında bulunan büyük bir
coğrafi bölgedir. Gazze Şeridi içinde birkaç şehir bulunmaktadır; kuzeyinde
Beyt Henun, Beyt Lehye ve Cebelya, merkezinde ise Gazze ve Dir Belah, güneyinde
de Han Yunus ve Refah bulunmaktadır.(DEİK, 2015)
Sınırlarını ise batısındaki Akdeniz, doğusundaki
‘’İsrail’’, kuzeyindeki Batı Şeria ve güneyindeki Mısır belirlemektedir.
-
Siyasi Durumu:
1917 yılında
Osmanlı Devleti’ni yenen İngiltere Gazze yöntemini ele geçirmiş, daha sonra 1948
yılında 2. Dünya Savaşı esnasında karşılaştığı ekonomik sorunlardan dolayı
Gazze’den ve birçok sömürgeden çekilmiştir. Çekildikten sonra 1948 yılında
kendisini kurmaya çalışan İsrail ile Araplar arasında bir savaş ortaya çıkmıştır.
Savaşın sonucunda İsrail Filistin’in %42’sini almıştır. İsrail’in hakimiyeti
dışında kalan Gazze ise Mısır tarafından, Batı Şeria Ürdün tarafından ilhak
edilmiştir.
1967 yılında
İsrail ile Mısır arasında gerçekleşen savaşın sonucunda Gazze yönetimi İsrail’e
geçmiştir. 1967 ile 1994 yılları arasında Gazze İsrail yönetimi altında
kalmıştır.
1994 yılında
İsrail İle Filistin Ulusal Otoritesi arasında Oslo Barış Anlaşması
imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre Filistin Ulusal Otoritesi Gazze ve Batış
Şeria’nın yönetimini ele geçirmiştir. 1994 yılında İsrail’den bağımsız bir
siyasi yönetim kurulmaya çalışılmıştır. Bu yönetim yarı parlamenter yarı
başkanlık sistemine dayanmıştır. .
Bu sisteme göre; her 4 yılda bir parlamento ve bir başkanlık seçimi yapılacaktı.
Ancak bu sisteme uyulmadı ve 1994’ten şimdiye kadar yalnızca iki seçim
yapılmasına (1994’de parlamento ve başkanlık seçimi, 2005’de başkanlık, 2006’da
parlamento seçimi) izin verilmiştir..(DEİK, 2015)
2006 yılında
yapılan seçim Hamas kazanmıştır. Hamas’ın 2006 yılında kazanmasından sonra
Hamas ile El Fetih arasında yoğun çatışmalar ortaya çıkmıştır. Hamas’ın El
Fetih’i yenmesi üzerine Gazze Şeridi
Hamas yönetimi altına girmiştir. Bu tarihten sonra Gazze’ye karşı hem
‘’İsrail’’ hem de Mısır tarafından yoğun bir ambargo uygulanmaya başlamıştır.
-
Sosyokültürel Yapısı:
Gazze’nin güncel toplam nüfusu 18.000.000 kişidir. Gazze’de konuşulan anadil Arapçadır. Çok küçük bir ölçüde Hristiyan azınlık bulunmakla birlikte halkın çoğu Müslümandır. Bu çoğunluk dolayısıyla Gazze halkı üzerinde İslam kültürü oldukça etkilidir. 2010 yılında yapılan araştırmaların istatistiki sonucuna göre; Filistin’deki okuryazarlık oranı %94,9, okumayı ve yazmayı bilmeyenlerin oranı ise 5,1%’dir. Ortalama ömür: erkeklerde 70,8, kadınlarda 73,5. Bu iyi ortalama Gazze’de bulunan yabancı hastanelerin iyi ve ücretsiz hizmetlerine dayanmaktadır.(BM, İnsani Gelişme Endeksi, 2014).
-
Ekonomik Durumu ve Kaynakları:
Temel Ekonomik Göstergeler:
Tablo
1: Gazze’nin Temel Ekonomik Verileri (DEİK, Filistin Bülteni, 2015)
|
2005 |
2006 |
2007 |
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
GSYH (milyar $) |
4.634 |
4.619 |
4.554 |
4.878 |
5.241 |
8,331 |
9,982 |
6,797 |
Reel Büyüme Hızı (%) |
8.6 |
-5.2 |
5.1 |
7.1 |
7.4 |
9.3 |
10.7 |
2.6 |
Enflasyon (%, ortalama) |
3.5 |
3.8 |
2.6 |
9.9 |
2.8 |
3.8 |
2.9 |
2,8 |
İhracat (milyon $) |
435 |
450 |
647 |
668 |
645 |
575 |
74 |
73 |
İthalat (milyon $) |
3.115 |
3.245 |
3.825 |
3.903 |
4.147 |
3,958 |
471 |
4.218 |
Gazze Şeridi’ne Uygulanan Ambargo:
Gazze Şeridi’ne uygulanan ambargo Filistin’in siyasi
ve askeri bir partisi ya da örgütü olan Hamas’ın 2006’da yapılan genel
seçimleri % 73’e varan ezici bir üstünlükle kazanmasıyla başlayan ve halen
süren bir ambargodur (Shekura, 2010). İlk başta bütün Filistin’i (Gazze ve Batı
Şeria) kapsayan ambargo 2007’den sonra sadece Gazze üzerinde etkili kalmıştır. Bunun
nedeni de Hamas’ın ofislerinin ve karargâhının Gazze içinde yer almasıdır. Bu
ofisler Gazze, İsrail yönetiminden bağımsız olduğu için Gazze içinde yer
almıştır. Batı Şeria ise hala İsrail sivil ve askeri yönetimi altında
bulunmaktadır. Bu nedenle Hamas’ın Batı Şeria’da ofis bulundurması İsrail
tarafından yasaklanmıştır.
-
Gazze Şeridi’ne uygulanan ambargonun
iki aşaması vardır:
1- Hamas’ın seçimi kazanmasıyla birlikte
Batı’nın maddi yardımlarını kesmesi ambargonun ilk aşamasını oluşturur. Bu
aşamada ABD ve AB tarafından Filistin otoritesinin genel bütçesini teşkil eden
ve 1 Milyar Dolar miktarında olan mali yardımlar kesilmiştir. Bu yardımlar
kesilince memurlar maaşlarını alamaz hale gelmiştir. Bu aşamada gerçekleşen
diğer husus ise; İsrail’in kendisi üzerinden Gazze’ye giren malların büyük
kısmının Gazze’ye girmesini engellemesidir. Bunun yanında İsrail, kendi Merkez
Bankasında basılan ve Gazze’de temel para olarak kullanılan Şikel’in Gazze’deki
bankaların hesaplarına girmesini de durdurmuştur.
2- Hamas’ın 2007 Haziran ayında El Fetih’e bağlı bütün askeri güçleri
bastırıp Gazze Şeridi’ni tamamen kendi yönetimi altına almasıyla başlayan süreç
ikinci aşamayı oluşturur. Bu aşamada İsrail malların Gazze’ye girmesini tamamen
yasaklamış ve Mısır da bu ambargoya katılarak Gazzelilerin toprağı üzerinden
yurt dışına çıkmasını tamamen yasaklamıştır. Bu aşamanın gerçekleşmesiyle Gazze
büyük bir hapishane haline dönüşmüştür.
Ambargonun nedenleri şu şekilde sırayabiliriz:
-İslamcı yönü olan Hamas’ın 2006’da icra edilen parlamento seçimlerini %
73.3 oranıyla kazanmasıdır. Hamas seçimi bu şekilde kazandıktan sonra, Batı
mali yardımlarını keserek İsrail’den malların Gazze’ye girmesini durdurmasını
istemiş ve İsrail’in Batı’nın bu isteğini yerine getirmesiyle Gazze ambargosu
başlamıştır.(Shekura, 2010). Batı’nın ve İsrail’in Hamas’ı büyük düşman olarak
saymalarının temel nedeni ise: Hamas’ın İsrail’i hiç tanımayıp ona karşı büyük
askeri operasyonlar gerçekleştirmiş ve gerçekleştiriyor olmasıdır.(Shekura,
2010).
- Hamas’ın İsrailli bir asker olan Gilad Şalit’i 25 Haziran 2006 yılında
esir olarak ele geçirince İsrail üstünden Gazze’ye gelen elektriği ve suyu ve
Gazze’de kısmı bir şekilde elektrik üreten elektrik firmasını vurarak ambargo
daha derin bir hal almıştır.(Al Kassam, 2006).
- Hamas Haziran 2007’de siyasi rakibi olan El Fetih ile askeri bir
şekilde çatışıp Gazze’yi kendi yönetimi altına alınca, Mısır Hamas yönetimini
tanımayarak ambargoya katılmış ve Gazzelilerin yurt dışına tek sınır kapısı
olan Refah sınır kapısını tek bir taraftan kapatıp Gazzeli vatandaşların yurt dışına
çıkmasını yasaklamıştır.(Palga, 2006)
- Hamas hükümeti El Fetih’e bağlı güçleri Gazze’den çıkardıktan sonra;
ABD, İsrail ve Mısır ile ilişkileri iyi olan El Fetih güçlerinin, bahsi geçen
ülkelerden ambargoyu çok ciddi bir şekilde uygulamalarını istemesidir.
-
Ambargonun Ekonomik Sonuçları:
Bütün hayatın alanlarını kapsayan ambargo çok ağır sonuçlara sebep
olmuştur. Halen devam eden ambargo her geçen gün Gazzelilerin ekonomik ve
sosyal hayatını daha fazla karartmaktadır.
Ambargonun
sonuçları çok yönlüdür; bunların en önemli olanlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
-