Gazze Ambargosunun Nedenleri ve Ekonomik Sonuçları

Jalal SELMİ

  Bu çalışmada Gazze’nin ambargosunun tanımı, meydana gelişinin nedenleri ve doğurduğu ekonomik sonuçları incelenmiştir. Hamas’ın 2006 yılında iktidara gelmesi Gazze’ye uygulanan ambargonun başlamasının temel nedeni olmuştur. Başka bir ifade ile İsrail’in bir ülke olduğunu kabul etmeyen ve ABD ile Batı’yı  Filistinlilerin temel düşmanı olarak sayan ideolojisi olan Hamas’ın 2006 yılında yapılan seçimlerde iktidara gelmiş ve karargahını Gazze’de kurmuştur. Daha sonra Filistin Otoritesi’ne maddi yardım veren ABD ve Batı’nın yardımlarını kesmesine ve İsrail ile Mısır’ın sınırlarda kontrol ettikleri kişilerin ve malların geçiş kapılarını kapatmasına neden olup Gazze’ye karşı yoğun bir ambargo başlamasına yol açmıştır. Bu sebepten ötürü uygulanan ambargonun ekonomik sonuçları incelenmiş ve Gazze’de ekonomik kriz ya da açlık krizinin meydana gelip gelmediği konusu değerlendirilmiştir. Elde edilen bulguların sonucunda uygulanan ambargodan dolayı meydana gelen sert ekonomik sonuçlara rağmen, bazı faktörlerin (Filistin Merkez bankasının bulunmaması, temel gıda maddelerini içeren dış yardımların akışının devam etmesi, tünellerin kazılması ve Mısır’ın bazı aralıklarla sınırları açması gibi faktörler) Gazze’de ekonomik bir krizin ya da bir açlık krizinin yaşanmasını engellediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Gazze Ambargosu, Gazze Ambargosunun Nedenleri, Gazze Ambargosunun Sonuçları, Gazze’deki ekonomik kriz.

Giriş:

  Dünyada meydana gelen birçok ekonomik sorun vardır; Bu sorunların nedenleri bazen ekonomik bazen siyasi olabilmektedir. Ekonomik sorunlara siyasi nedenler eklenince o sorunların düzeltilmesi uzun çaba ve zaman gerektirir ve bazen de hiç çözülmeyebilir. Çünkü ekonomik nedeni olan sorunlar teknik müdahale ile düzeltilebilir. Ancak siyasi nedenlerin düzeltilmesi ya da çözülmesi ciddi siyasi kararlar gerektirir.  Bu kararlar çok zor bir şekilde çıkartılabilir ve bazen hiç çıkmayabilir.

  Gazze’ye uygulanan ambargo, siyasi nedenlere dayanması sebebiyle, 9 yıldır devam etmektedir.  Bu çalışmada Gazze Ambargosu ele alınmakta ve nedenleri ve ekonomik sonuçları incelenmektedir. Çalışmanın birinci bölümünde Gazze’nin coğrafi, siyasi, sosyal ve iktisadi yapıları ve durumları hakkında temel bilgi verilmiş, ikinci bölümünde ambargonun tanımı ele alınmış, üçüncü bölümünde ambargonun nedenleri incelenmiş, dördüncü bölümünde ambargonun temel ekonomik sonuçları araştırılmış, beşinci bölümünde ekonomik sonuçların büyük bir ekonomik krize dönüşüp dönüşmediği konusu değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılacaktır.

-       Gazze Hakkında Temel Bilgiler:

-       Coğrafi konumu:

  Gazze Şeridi’nin yüzölçümü 370 km2dir. Gazze Şeridi Filistin’in güneybatısında bulunan büyük bir coğrafi bölgedir. Gazze Şeridi içinde birkaç şehir bulunmaktadır; kuzeyinde Beyt Henun, Beyt Lehye ve Cebelya, merkezinde ise Gazze ve Dir Belah, güneyinde de Han Yunus ve Refah bulunmaktadır.(DEİK, 2015)

Sınırlarını ise batısındaki Akdeniz, doğusundaki ‘’İsrail’’, kuzeyindeki Batı Şeria ve güneyindeki Mısır belirlemektedir.

-       Siyasi Durumu:

   1917 yılında Osmanlı Devleti’ni yenen İngiltere Gazze yöntemini ele geçirmiş, daha sonra 1948 yılında 2. Dünya Savaşı esnasında karşılaştığı ekonomik sorunlardan dolayı Gazze’den ve birçok sömürgeden çekilmiştir. Çekildikten sonra 1948 yılında kendisini kurmaya çalışan İsrail ile Araplar arasında bir savaş ortaya çıkmıştır. Savaşın sonucunda İsrail Filistin’in %42’sini almıştır. İsrail’in hakimiyeti dışında kalan Gazze ise Mısır tarafından, Batı Şeria Ürdün tarafından ilhak edilmiştir.

  1967 yılında İsrail ile Mısır arasında gerçekleşen savaşın sonucunda Gazze yönetimi İsrail’e geçmiştir. 1967 ile 1994 yılları arasında Gazze İsrail yönetimi altında kalmıştır.

  1994 yılında İsrail İle Filistin Ulusal Otoritesi arasında Oslo Barış Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre Filistin Ulusal Otoritesi Gazze ve Batış Şeria’nın yönetimini ele geçirmiştir. 1994 yılında İsrail’den bağımsız bir siyasi yönetim kurulmaya çalışılmıştır. Bu yönetim yarı parlamenter yarı başkanlık sistemine dayanmıştır. . Bu sisteme göre; her 4 yılda bir parlamento ve bir başkanlık seçimi yapılacaktı. Ancak bu sisteme uyulmadı ve 1994’ten şimdiye kadar yalnızca iki seçim yapılmasına (1994’de parlamento ve başkanlık seçimi, 2005’de başkanlık, 2006’da parlamento seçimi) izin verilmiştir..(DEİK, 2015)

  2006 yılında yapılan seçim Hamas kazanmıştır. Hamas’ın 2006 yılında kazanmasından sonra Hamas ile El Fetih arasında yoğun çatışmalar ortaya çıkmıştır. Hamas’ın El Fetih’i yenmesi üzerine Gazze Şeridi  Hamas yönetimi altına girmiştir. Bu tarihten sonra Gazze’ye karşı hem ‘’İsrail’’ hem de Mısır tarafından yoğun bir ambargo uygulanmaya başlamıştır.

-       Sosyokültürel Yapısı:

   Gazze’nin güncel toplam nüfusu 18.000.000 kişidir. Gazze’de konuşulan anadil Arapçadır. Çok küçük bir ölçüde Hristiyan azınlık bulunmakla birlikte halkın çoğu Müslümandır. Bu çoğunluk dolayısıyla Gazze halkı üzerinde İslam kültürü oldukça etkilidir. 2010 yılında yapılan araştırmaların istatistiki sonucuna göre; Filistin’deki okuryazarlık oranı %94,9, okumayı ve yazmayı bilmeyenlerin oranı ise 5,1%’dir.  Ortalama ömür: erkeklerde 70,8, kadınlarda 73,5. Bu iyi ortalama Gazze’de bulunan yabancı hastanelerin iyi ve ücretsiz hizmetlerine dayanmaktadır.(BM, İnsani Gelişme Endeksi, 2014). 

-       Ekonomik Durumu ve Kaynakları:

Temel Ekonomik Göstergeler:

Tablo 1: Gazze’nin Temel Ekonomik Verileri (DEİK, Filistin Bülteni, 2015)

 Gazze Şeridi’ne Uygulanan Ambargo:

   Gazze Şeridi’ne uygulanan ambargo Filistin’in siyasi ve askeri bir partisi ya da örgütü olan Hamas’ın 2006’da yapılan genel seçimleri % 73’e varan ezici bir üstünlükle kazanmasıyla başlayan ve halen süren bir ambargodur (Shekura, 2010).  İlk başta bütün Filistin’i (Gazze ve Batı Şeria) kapsayan ambargo 2007’den sonra sadece Gazze üzerinde etkili kalmıştır. Bunun nedeni de Hamas’ın ofislerinin ve karargâhının Gazze içinde yer almasıdır. Bu ofisler Gazze, İsrail yönetiminden bağımsız olduğu için Gazze içinde yer almıştır. Batı Şeria ise hala İsrail sivil ve askeri yönetimi altında bulunmaktadır. Bu nedenle Hamas’ın Batı Şeria’da ofis bulundurması İsrail tarafından yasaklanmıştır.

-       Gazze Şeridi’ne uygulanan ambargonun iki aşaması vardır:

1- Hamas’ın seçimi kazanmasıyla birlikte Batı’nın maddi yardımlarını kesmesi ambargonun ilk aşamasını oluşturur. Bu aşamada ABD ve AB tarafından Filistin otoritesinin genel bütçesini teşkil eden ve 1 Milyar Dolar miktarında olan mali yardımlar kesilmiştir. Bu yardımlar kesilince memurlar maaşlarını alamaz hale gelmiştir. Bu aşamada gerçekleşen diğer husus ise; İsrail’in kendisi üzerinden Gazze’ye giren malların büyük kısmının Gazze’ye girmesini engellemesidir. Bunun yanında İsrail, kendi Merkez Bankasında basılan ve Gazze’de temel para olarak kullanılan Şikel’in Gazze’deki bankaların hesaplarına girmesini de durdurmuştur.

2- Hamas’ın 2007 Haziran ayında El Fetih’e bağlı bütün askeri güçleri bastırıp Gazze Şeridi’ni tamamen kendi yönetimi altına almasıyla başlayan süreç ikinci aşamayı oluşturur. Bu aşamada İsrail malların Gazze’ye girmesini tamamen yasaklamış ve Mısır da bu ambargoya katılarak Gazzelilerin toprağı üzerinden yurt dışına çıkmasını tamamen yasaklamıştır. Bu aşamanın gerçekleşmesiyle Gazze büyük bir hapishane haline dönüşmüştür.

 Ambargonun nedenleri şu şekilde sırayabiliriz:

-İslamcı yönü olan Hamas’ın 2006’da icra edilen parlamento seçimlerini % 73.3 oranıyla kazanmasıdır. Hamas seçimi bu şekilde kazandıktan sonra, Batı mali yardımlarını keserek İsrail’den malların Gazze’ye girmesini durdurmasını istemiş ve İsrail’in Batı’nın bu isteğini yerine getirmesiyle Gazze ambargosu başlamıştır.(Shekura, 2010). Batı’nın ve İsrail’in Hamas’ı büyük düşman olarak saymalarının temel nedeni ise: Hamas’ın İsrail’i hiç tanımayıp ona karşı büyük askeri operasyonlar gerçekleştirmiş ve gerçekleştiriyor olmasıdır.(Shekura, 2010).

- Hamas’ın İsrailli bir asker olan Gilad Şalit’i 25 Haziran 2006 yılında esir olarak ele geçirince İsrail üstünden Gazze’ye gelen elektriği ve suyu ve Gazze’de kısmı bir şekilde elektrik üreten elektrik firmasını vurarak ambargo daha derin bir hal almıştır.(Al Kassam, 2006).

- Hamas Haziran 2007’de siyasi rakibi olan El Fetih ile askeri bir şekilde çatışıp Gazze’yi kendi yönetimi altına alınca, Mısır Hamas yönetimini tanımayarak ambargoya katılmış ve Gazzelilerin yurt dışına tek sınır kapısı olan Refah sınır kapısını tek bir taraftan kapatıp Gazzeli vatandaşların yurt dışına çıkmasını yasaklamıştır.(Palga, 2006)

- Hamas hükümeti El Fetih’e bağlı güçleri Gazze’den çıkardıktan sonra; ABD, İsrail ve Mısır ile ilişkileri iyi olan El Fetih güçlerinin, bahsi geçen ülkelerden ambargoyu çok ciddi bir şekilde uygulamalarını istemesidir.

-       Ambargonun Ekonomik Sonuçları:

  Bütün hayatın alanlarını kapsayan ambargo çok ağır sonuçlara sebep olmuştur. Halen devam eden ambargo her geçen gün Gazzelilerin ekonomik ve sosyal hayatını daha fazla karartmaktadır.

   Ambargonun sonuçları çok yönlüdür; bunların en önemli olanlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

-